Begrijpend lezen: een complexe vaardigheid om te leren én om te toetsen

Begrijpend lezen is een complexe vaardigheid. Hoe goed een leerling een tekst kan begrijpen, hangt samen met zijn of haar kennis en verschillende vaardigheden. Van de technische leesvaardigheid: hoe snel en correct kan een leerling de geschreven taal ontsleutelen. Van vaardigheden die ze nodig hebben om informatie uit teksten te halen, zoals het leggen van verbanden, het evalueren van de informatie in de tekst, het kennen en toepassen van tekststructuren. Het begrip hangt ook samen met de woordenschat en de achtergrondkennis. En niet te vergeten: met interesses.

In het basisonderwijs is in eerste instantie aandacht voor de basis: het automatiseren van de technische leesvaardigheid en van basale begripsvaardigheden. Hoe meer een leerling deze vaardigheden onder de knie heeft, des te meer ruimte er ontstaat voor dieper leesbegrip en de vaardigheden die daarvoor nodig zijn.

Valide en betrouwbaar én rekening houden met praktische uitvoerbaarheid

Ons volgsysteem bevat toetsen waarmee leerkrachten zicht krijgen op de ontwikkeling van hun leerlingen op onder andere de technische leesvaardigheid, de woordenschat en de begrijpende leesvaardigheid. In de opbouw van deze toetsen houden we zo goed mogelijk rekening met het onderwijsaanbod gedurende de hele basisschool, de vastgelegde referentieniveaus, en met wetenschappelijke inzichten. Waarbij we ervoor willen zorgen dat het afnemen van toetsen beperkt is qua tijd. Zodat de meeste tijd beschikbaar is voor de kerntaak: het geven en volgen van goed onderwijs.

Zo gevarieerd mogelijk

Dit betekent dat we bij de ontwikkeling en samenstelling van onze volgsysteemtoetsen keuzes moeten maken wat betreft de inhoud en omvang van de toetsen. Heel specifiek voor begrijpend lezen, betekent dit dat onze toetsen zo gevarieerd mogelijk zijn, zodat daarin de diverse teksttypes én de leerdoelen passend bij een groep aan bod komen. En uiteraard verschuift die inhoud: de toetsen voor groep 8 bevatten langere en complexere teksten met opdrachten die een beroep doen op complexere vaardigheden, vergeleken met de toetsen voor groep 3.

Hulpmiddel bij goed leesonderwijs

Onze volgsysteemtoetsen zijn primair bedoeld als een hulpmiddel voor de leerkrachten. Om te zien hoe hun leerlingen zich ontwikkelen en of dat conform verwachting is gezien het onderwijsaanbod en de kerndoelen. We realiseren ons dan ook de beperkingen van onze gestandaardiseerde volgsysteemtoetsen: de toetsen brengen in kaart wát de leerlingen wel en niet kunnen, maar geven slechts beperkt inzicht in wáár in het proces van leesbegrip eventuele problemen zitten. Dit vraagt specifieke vormen van formatief toetsen, zoals in gesprek gaan met leerlingen over een tekst en kritische vragen stellen, leerlingen hardop laten denken, zodat je zicht krijgt op hoe een leerling redeneert. Dit zijn activiteiten die thuishoren in goed leesonderwijs. Bij ons volgsysteem geven we handreikingen over hoe dit zou kunnen. Ook blijven we op zoek naar manieren om meer formatieve toetsen te ontwikkelen die leerkrachten gericht kunnen inzetten.

Peilingsonderzoeken om de diepte in te gaan

Als Cito zijn we daarnaast betrokken bij de zogenaamde peilingsonderzoeken, waaronder dat naar de leesvaardigheid van leerlingen en daaraan gekoppeld het onderwijsleerproces. In samenwerking met universiteiten ontwikkelen we hiervoor toetsen die diepgaandere informatie over het leesniveau in kaart brengen. De omvang van deze toetsen is enórm vergeleken met die van de volgsysteemtoetsen, omdat we zoveel mogelijk aspecten van het lezen willen meten. Elke leerling die deelneemt aan zo’n onderzoek maakt slechts een deel van het totaal aan opgaven. Via een slim onderzoeksdesign worden de resultaten van alle deelnemende leerlingen aan elkaar gekoppeld, waardoor we op landelijk niveau conclusies kunnen trekken over de ontwikkeling van de onderdelen van leesvaardigheid in Nederland.

Interessante publicaties in dit kader:

• De vele kanten van leesbegrip
• Sturen op Begrip: Effectief leesonderwijs in Nederland