'Het kleutervolgsysteem van Leerling in beeld is een duidelijk, goed onderbouwd en gebruikersvriendelijk systeem dat de aandacht vestigt op wat er bereikt zou moeten worden om succesvol te starten in groep 3. '
Observatie van kleuters geeft leerkrachten essentiële informatie
Cathy van Tuijl is lector Jonge Kind Educatie bij Saxion en universitair docent op de Universiteit Utrecht. Zij zegt over het volgen van de ontwikkeling van kleuters: “Je kunt alleen een afgestemd en beredeneerd aanbod doen als je weet waar de kinderen staan én als je goed voor ogen hebt wat ze moeten kunnen om goed te kunnen starten in groep 3. Als je alleen kijkt naar groei, sus je jezelf in slaap.”
Als lector en universitair docent is Cathy van Tuijl betrokken bij een groot aantal hbo- en universitaire opleidingen. Vanuit haar lectoraat is ze ook verbonden aan het Landelijk Expertisecentrum Jonge Kind (LEJK.nl) en het Expertisecentrum kinderopvang. Over haar interesse in jonge kinderen zegt zij: “De eerste zeven jaar zijn ontzettend belangrijk voor je ontwikkeling. Als je in deze periode vanuit je omgeving voldoende ondersteuning krijgt om je talenten te ontwikkelen, biedt dat veel kansen om je gunstig te ontwikkelen. Als die ondersteuning ontbreekt, ga je op termijn afslagen en kansen missen.”
Aanjagen van ontwikkeling
In het bieden van die ondersteuning heeft het onderwijs een ongelofelijk belangrijke rol. Cathy: “Wat we met het onderwijs nastreven: aanjagen van de ontwikkeling van kinderen. Om als leerkracht je aanbod goed af te stemmen, moet je om te beginnen weten hoe het kind bij je binnenkomt. Je eerste kennismaking met het kind is belangrijk, maar natuurlijk neem je ook informatie mee die je krijgt van bijvoorbeeld ouders of kinderopvang. En vervolgens moet je goed blijven volgen of hetgeen je aanbiedt ook daadwerkelijk aankomt bij het kind.”
Goed voorbereid naar groep 3
In het kleuteronderwijs zijn er volop spontane leermogelijkheden, maar Cathy benadrukt dat veel dingen niet vanzelf komen aanwaaien. “Neem bijvoorbeeld fonologisch en fonemisch bewustzijn of de taak-/werkhouding, daar moet je gericht aandacht voor hebben. Het zijn aspecten die essentieel zijn om uiteindelijk goed voorbereid te kunnen starten aan het onderwijs in groep 3. Bij binnenkomst in de kleutergroep zijn de verschillen tussen kinderen enorm. Dat is een gegeven. Maar voor een goede start in groep 3 zullen de eisen niet heel erg verschillen. Sommige kleuters zijn op vierjarige leeftijd bij wijze van spreken al bijna klaar voor groep 3, anderen starten op het niveau van een driejarige. Dan moet je in groep 1 en 2 verschrikkelijk veel doen. Dan is het dus van groot belang dat je zorgvuldig nadenkt over je aanbod en volgt of het kind er goed van profiteert.”
Basale competentie van elke professional
Cathy ziet dat er in Nederland grote weerstand is tegen het volgen van kinderen, zeker als het om kleuters gaat. “Leerkrachten moet zich realiseren waarom ze volgen. Dat is niet om kinderen te beoordelen, maar om hun eigen aanbod af te stemmen op de leerlingen en om hen verder te helpen. Volgen is dus een essentieel onderdeel van je professionele handelen.”
Het volgen de ontwikkeling van jonge kinderen vindt zij een basale competentie die iedere professional moet beheersen om een goede professional te kunnen zijn. Dat begint bij feitelijk waarnemen. “We weten dat dat best lastig is, omdat je als professional vaak al een oordeel hebt over hoe goed of slecht een kind zich ontwikkelt. Daarom is het belangrijk dat je een volgsysteem hebt dat houvast biedt. Dankzij de politiek zitten we opgezadeld met allerlei observatie- en volgsystemen, waarvan niet duidelijk is of ze theoretisch onderbouwd zijn. Dat vind ik echt heel erg pijnlijk.” Op dit moment zijn er slechts twee erkende instrumenten, waaronder het kleutervolgsysteem van Leerling in beeld.
Overzichtelijk aantal observatie-items
Veel volgsystemen besteden onder andere aandacht aan woordenschat, begrijpend luisteren, fonologisch en fonemisch bewustzijn. Maar de manier waarop ze deze zaken uitwerken, verschilt heel erg. Er zijn grote verschillen in het aantal te observeren items en gedetailleerdheid ervan. Cathy: “Sommige systemen hebben bij wijze van spreken slechts vijf items om de hele taalontwikkeling in beeld te brengen, anderen hebben er honderd. In het eerste geval heb je als leerkracht zevenmijlslaarzen aan, in het tweede geval verzand je en kom je aan het lesgeven niet meer toe. Ik vind het sterk dat Cito voor een mesoniveau heeft gekozen. Bij bijvoorbeeld Taal wordt een aantal deelgebieden onderscheiden en is het aantal items niet overweldigend.”
Belangrijke ankerpunten
Ook politiek is er nogal wat discussie over het volgen van kleuters. Cathy reageert daar fel op: “In hun gebrek aan wijsheid heeft de politiek besloten dat kleuters niet meer met elkaar vergeleken mogen worden, maar alleen met zichzelf. Maar vrijwel élk kind gaat gewoon vooruit, uitzonderingen daargelaten. Je kunt jezelf als leerkracht heel makkelijk in slaap sussen met een beetje vooruitgang als je niet weet wat een kind aan het eind van groep 2 moet kunnen om goed te starten in groep 3.”
Cathy is blij dat Cito hier een oplossing voor heeft bedacht. “Cito heeft aan leerkrachtpanels gevraagd wat kinderen aan het eind van groep 1 en groep 2 gemiddeld moeten kunnen. Voor elke leerkracht zijn dat essentiële ankers. Want als je niet weet waar het kind staat en waar je naar op weg bent, dan weet je in wezen niks. Hoe kun je dan in hemelsnaam een afgestemd en beredeneerd aanbod doen? Stel dat een kind aan het eind van groep 1 op het niveau van midden groep 1 is, dan weet je dat je bijvoorbeeld moet intensiveren om het kind in de resterende tijd in de kleutergroep klaar te maken voor groep 3. Want dat is uiteindelijk natuurlijk een belangrijk doel van het kleuteronderwijs!”