Toetsen om vooruit te kijken

“We zitten in een perfect storm”, meent Bert Thijs de Jong, sectormanager VO bij Cito. “En dat vraagt om visie en lef. We moeten niet toetsen om af te rekenen, maar om vooruit te kijken.”

Meten om te ontwikkelen

Als bestuurder in het vo herken je het spanningsveld dat Bert Thijs schetst. Aan de ene kant wil je leerlingen écht begeleiden in hun ontwikkeling. Aan de andere kant is er die verantwoordingsdrift die elk resultaat tot achter de komma wil vastleggen. “Welkom in onze prestatiegerichte cultuur”, vat de sectormanager het samen. “We willen alles meten, vastleggen en bewijzen. Maar de vraag is: helpt dat leerlingen verder? En geeft het docenten nog de ruimte om hun professie uit te oefenen?”

Volgens Cito kan én moet het anders. Niet meten om te meten, maar om te ontwikkelen. “Daarom vernieuwen we ons leerlingvolgsysteem Leerling in beeld VO. Als fundamentele stap naar een toekomstbestendige manier van kijken naar leren”, vertelt Bert Thijs.

Leerling in beeld VO vernieuwt: van hokjesdenken naar maatwerk

Heel veel meer dan cijfers

Het vernieuwde Leerling in beeld VO geeft scholen vanaf schooljaar 2026-2027 een nog completer beeld van hun leerlingen. Het zwaartepunt ligt niet langer op cognitieve prestaties, maar op het totale plaatje. “Leerlingen zijn zo veel meer dan kennis, cijfers en een niveau. Met het leerlingvolgsysteem stappen we af van het hokjesdenken. We gaan kijken naar vaardigheden, waarbij sociaal-emotioneel functioneren en leer-werkhouding een grote rol spelen. Dat vraagt om toetsen die laten zien waar een leerling staat en waar hij naartoe kan groeien. Vanaf de brugklas tot aan het voorexamenjaar.”

Hoe dat in de praktijk werkt? Bert Thijs: “Nu nog hebben we toetsen voor alle onderwijsrichtingen: van vmbo-basis tot vwo. Dat laten we los. Straks krijg je als leerling per vaardigheid een toets die past bij wat je aankunt. In de rapportages ontdek je vervolgens voor elke vaardigheid welk niveau daarbij aansluit. Zo kun je bijvoorbeeld havo en vwo hebben voor rekenen-wiskunde, en mavo en havo voor leesvaardigheid. Dat geeft een veel genuanceerder beeld van talent en potentie.”

Hij voegt eraan toe: “De typische vmbo-, havo- of vwo-leerling bestaat niet meer. En eerlijk gezegd: die heeft ook nooit bestaan.”

Keuzes die leerlingen laten groeien

Een belangrijke verandering voor de rapportages is dat ze interactiever en rijker worden. Docenten kunnen een klas langs verschillende benchmarks leggen en beter differentiëren. “We brengen groei niet meer in beeld door leerlingen te vergelijken met andere leerlingen, maar vanuit vaste landelijke ijkpunten. Geen ranglijsten of labels. Wel aandacht voor formatieve evaluatie en de vervolgstap die leerlingen kunnen zetten om te groeien”, licht Bert Thijs toe.

Hij vervolgt: “Als bestuurder wil je grip hebben op de ontwikkeling van je leerlingen, zonder dat het een administratieve last wordt. De rapportages van Leerling in beeld VO geven betrouwbare en valide data. Over de mogelijkheden, kansen en uitdagingen van leerlingen. Die helpen om te beslissen, te sturen, te verantwoorden en te verbeteren. Zo maak je keuzes die leerlingen echt verder brengen.”

Samen bouwen aan beter onderwijs

Bij de doorontwikkeling van het leerlingvolgsysteem werkt Cito nauw samen met scholen en besturen. Zo is er dit najaar een pilot gestart met zo’n twintig scholen, waarbij het monitoren van sociaal-emotioneel functioneren en leer-werkhouding centraal staat. In het voorjaar volgt een grotere pilot met zo’n vijftig scholen, die draait om de eerste vaardigheidstoets.

“Die betrokkenheid van scholen is cruciaal om dit traject tot een succes te maken. Mijn oproep richting scholen is dus kraakhelder: ‘Laten we samen bouwen aan beter onderwijs. Doe mee met de pilot in het voorjaar, denk mee over wat beter kan en help mee om die perfect storm te weerstaan.’ Want een ding is zeker: de toekomst van toetsen ligt niet in het verleden. Laten we stoppen met toetsen om terug te kijken, en beginnen met toetsen om vooruit te kijken.”

Meer Leerling in beeld VO? Bekijk: cito.nl/leerlinginbeeld-vo