De blokkade van het Suezkanaal

Vandaag maakten meer dan 20.000 leerlingen het eindexamen aardrijkskunde. In dit examen zaten acht opgaven (met in totaal 33 vragen) verdeeld over vier domeinen: Aarde, Wereld, Brazilië en Leefomgeving. De opgaven in het eindexamen aardrijkskunde gaan over échte geografische gebeurtenissen of verschijnselen. Het zijn geen verzonnen contexten. Voor het maken van het eindexamen putten we dus uit de actualiteit. Soms is dat een beetje zoeken, maar soms komen de opgaven bijna het eindexamen in vliegen, of varen in dit geval...

In maart 2021 kwam er een containerschip vast te liggen in het Suezkanaal. Schepen konden er niet meer langs en stonden voor de keuze: wachten tot het kanaal weer vrij was of om Afrika heen varen? Zo’n gebeurtenis is voor ons als examenmakers een cadeautje. Het roept bijna automatisch vragen op die goed aansluiten bij de leerstof en de eindtermen van domein Wereld zoals die beschreven staan in de examensyllabus. Waar komen de schepen die door het Suezkanaal varen vandaan? Waar gaan ze naar toe? En wie heeft dat kanaal eigenlijk gegraven en waarom? Wat zit er eigenlijk in die containers? Welke afwegingen maken de rederijen om te wachten of om Afrika heen te varen? Zijn er meer van dit soort kwetsbare knelpunten in scheepvaartroutes? Wat betekent deze kwetsbaarheid voor bedrijven die hun productie naar andere regio’s hebben verplaatst?

Met dergelijke vragen in het achterhoofd ontstaat een eerste versie van een opgave. De vragen binnen zo’n opgave worden in een aantal rondes steeds herschreven en verbeterd. Er worden vragen geschrapt en er worden weer nieuwe verzonnen. Er wordt ook gekeken wat een goede bron is om in het bronnenboekje op te nemen. Zo’n bron moet de casus introduceren zonder al te veel informatie weg te geven, maar leerlingen moeten wel snappen wat er gebeurt (zie bron 3). Voor deze opgave - die bestaat uit vier vragen - hebben we besloten een tijdlijn als rode draad te gebruiken. De eerste vraag in deze opgave (vraag 5 in het examen) gaat over wie dat Suezkanaal gegraven heeft en waarom dat gedaan werd. Leerlingen moeten de periode herkennen als zijnde de koloniale tijd waarin landen uit Europa koloniën gebruikten als grondstoffenleverancier en als afzetgebied van hun producten. De vaarroutes die gebruikt werden moesten (toen) natuurlijk goed gecontroleerd en beschermd worden. Vandaar deze vraag:

Gebruik de bronnen 3 en 4.
2p  5  Tussen 1882 en 1952 had Groot-Brittannië controle over het Suezkanaal.
Beredeneer waarom deze controle voor Groot-Brittannië van essentieel belang was gezien de economische ontwikkeling in het land destijds.

Daarna volgen twee vragen over kanalen en smalle doorgangen in scheepvaartroutes in het algemeen en over het Suezkanaal in het bijzonder. Eén van die vragen (vraag 6) gaat over technologische innovaties die invloed hebben op de relatieve afstanden in de wereld en die dus bij kunnen dragen aan globalisering. Voor de andere vraag (vraag 7) moeten leerlingen bedenken welke scheepvaartroutes schepen nemen om naar hun eindbestemming te varen een welke smalle doorgangen zij dan tegenkomen. Met deze vraag toetsen we in welke mate leerlingen kaartvaardigheden beheersen.

Gebruik bron 3 en het kaartenkatern.
2p  6  Jaarlijks varen zo’n 17.000 schepen door het Suezkanaal. Een groot deel hiervan zijn containerschepen zoals de Ever Given.
Geef aan dat
- de aanleg van het Suezkanaal geleid heeft tot tijdruimtecompressie;
- het gebruik van containers geleid heeft tot tijdruimtecompressie.

Gebruik het kaartenkatern.
3p  7  Het Suezkanaal is een smalle doorgang op de scheepvaartroute tussen China en de Rotterdamse haven. Er zijn meer smalle doorgangen in mondiale scheepvaartroutes.
Geef
- de namen van nog twee andere smalle doorgangen op de scheepvaartroute tussen China en de Rotterdamse haven;
- de naam van de smalle doorgang op de scheepvaartroute tussen China en de oostkust van de Verenigde Staten.

Om de opgave af te sluiten wordt gevraagd naar de mogelijke gevolgen van zo’n geblokkeerd kanaal. In de weken en maanden na de blokkade van het Suezkanaal kwam vaak in het nieuws dat steeds meer bedrijven zijn gaan twijfelen of het nog wel verstandig is om hun producten in andere delen van de wereld te laten maken. Dat geldt zeker voor écht noodzakelijke producten die tijdens het transport eigenlijk geen vertraging mogen oplopen. Dat nieuws leidde tot onderstaande vraag. Daarin moeten leerlingen bedenken dat er na periode van offshoring vanuit Europa best een periode kan komen waarin bedrijven juist overgaan tot reshoring (productie weer terughalen naar Europa).

2p  8  In West-Europa vindt al tientallen jaren de-industrialisatie plaats. De blokkade van het Suezkanaal kan het proces van de industrialisatie vertragen.
 Beredeneer waarom de blokkade van het Suezkanaal het proces van de industrialisatie in West-Europa kan vertragen.

We hebben weer geprobeerd om samen met aardrijkskundedocenten en vakinhoudelijke experts een gevarieerd en actueel examen te maken waar de vele aspecten van aardrijkskunde op een evenwichtige manier voorbijkomen. Hopelijk zijn we daarin geslaagd. Voor ons is het nu afwachten of leerlingen en docenten net zo enthousiast zijn over deze opgave (en het hele examen) als wij dat zijn.

Bart Pijpers en Ingrid Heinen, toetsdeskundigen bij Stichting Cito

Wil je meer weten over het proces rond het maken van centrale examens? Kijk dan hier.