Verwacht toetsadvies

Kansrijk adviseren - een nieuw evenwicht

In schooljaar 2023-2024 verandert het proces rond de advisering voor het voortgezet onderwijs, waarbij de volgende punten eruit springen:

• de eindtoets wordt voortaan de doorstroomtoets genoemd, om duidelijk te maken dat deze toets geen afsluiting is van het basisonderwijs, zoals eindexamens dat wel zijn van het voortgezet onderwijs;
• leerlingen maken de doorstroomtoets in februari van groep 8, zodat de resultaten ervan beschikbaar zijn vóórdat scholen het definitieve schooladvies opstellen;
• scholen worden verplicht om hun voorlopige schooladvies naar boven bij te stellen als de leerling op basis van de doorstroomtoets een hoger advies krijgt (toetsadvies genoemd).

Deze veranderingen bieden een kans om tot een nieuw evenwicht te komen, waarin:

• de doorstroomtoets weer fungeert als second opinion voor het definitieve schooladvies;
• het beeld dat de basisschool van een leerling heeft, de basis vormt van het schooladvies;
• elke leerling, en niet alleen de leerling met mondige ouders, zo kansrijk mogelijk geadviseerd wordt door de verplichte bijstelling naar boven op basis van de doorstroomtoets.

Verwacht toetsadvies als hulpmiddel

Hoe kun je het volgsysteem dan wél gebruiken bij het opstellen van het voorlopig schooladvies?

Hier volgen enkele suggesties:

• Gebruik het verwachte toetsadvies als hulpmiddel. Dit verwachte toetsadvies is gebaseerd op de resultaten van de toetsen Begrijpend lezen, Rekenen-Wiskunde en Taalverzorging die de leerling aan het einde van groep 7 maakt. Het verwachte toetsadvies is in principe een dubbeladvies, behalve voor het vwo-advies. Dezelfde categorieën als voor de doorstroomtoets zijn voorgeschreven worden gehanteerd.
• Omdat de toetsen aan het einde van groep 7 een momentopname zijn, adviseren we aan om ook naar de gehele ontwikkeling van de leerling gedurende de basisschoolperiode te kijken. Passen de resultaten aan het einde van groep 7 binnen de ontwikkelingslijn die tot dan toe is waargenomen?
• Blijf de ontwikkeling van de leerlingen volgen tijdens groep 8. Vertonen leerlingen plotseling een groei(spurt) in ontwikkeling? Houdt deze groei aan?

Houd bij het opstellen van de voorlopige schooladviezen halverwege groep 8 rekening met al deze informatie uit Leerling in beeld. Het is vanzelfsprekend dat je bij het onderbouwen van de voorlopige schooladviezen gebruikmaakt van méér informatie dan alleen de gegevens uit het volgsysteem. Hierdoor ontstaat een compleet beeld van de leerling. De focus moet hierbij liggen op kansrijk adviseren! Handige tips hiervoor staan in de Handreiking schooladvisering (OCW).

Waarom neemt Leerling in beeld de resultaten van eerder gemaakte toetsen niet mee bij het verwachte toetsadvies?

Hier zijn drie redenen voor:

1. Onderwijsinhoudelijk. De inhoud van vakgebieden verandert in de loop van de basisschoolperiode. Bijvoorbeeld bij Rekenen worden de bewerkingen die leerlingen leren steeds complexer gedurende de basisschoolperiode, denk aan het leren van de getallenrij naar het leren optellen onder en vervolgens boven het tiental en honderdtal. Ook leert een leerling gaandeweg nieuwe bewerkingen, denk aan vermenigvuldigen en delen, meten en meetkunde. Pas vanaf eind groep 6 komt het rekenonderwijs onderwijsinhoudelijk in de buurt van het eerste referentieniveau (1F). Pas vanaf dat moment komen de opgaven in de toetsen van Leerling in beeld inhoudelijk overeen met de referentieniveaus en kunnen dus voor het eerst betrouwbare uitspraken mogelijk gemaakt worden over de mate waarin leerlingen de referentieniveaus beheersen.
2. De ontwikkeling van kinderen. De ontwikkeling van kinderen verloopt niet lineair. Voorspellingen over de ontwikkeling van kinderen worden onbetrouwbaarder naarmate de periode langer is, blijkt uit onderzoek Dit geldt vooral voor de wat zwakkere leerlingen, bij wie de ontwikkeling soms erg grillig verloopt. Voorspellingen over een periode langer dan één jaar, worden al snel onbetrouwbaar (zie Keuning & Visser, 2013). Het niveau van optellen in lagere groepen voorspelt bijvoorbeeld niet hoe vaardig een leerling zal zijn bij vermenigvuldigen en delen in hogere groepen.
3. Eerlijke kansen bieden. Met het oog op eerlijke kansen willen we voorkomen dat leerlingen te snel in aangepaste leerlijnen terechtkomen, waardoor mogelijk te snel of onterecht besloten wordt om bepaalde onderdelen niet meer aan te bieden. Met als gevolg dat leerlingen minder kansen krijgen om zich te ontwikkelen. Dit gebeurt vanuit de goedbedoelde intentie om bijvoorbeeld het rekenonderwijs beter af te stemmen op het niveau van een leerling, maar het effect is dan dat de rekenvaardigheid van de leerling ook niet hoger kán uitkomen: het is ook niet aangeboden. Dit wordt ook wel de self-fulfilling prophecy genoemd: je verwacht - bewust of onbewust - dat een leerling zich minder dan gemiddeld zal ontwikkelen, en daarom krijgt de leerling een beperkter onderwijsaanbod, en (mede) daardoor komt zijn rekenvaardigheid uiteindelijk ook niet hoger uit dan je verwachting.