Centraal examen doen op een hoger niveau

Uit de praktijk blijkt dat nog weinig leerlingen in het voortgezet onderwijs, in een of meerdere vakken, centraal examen doen op een hoger niveau dan het geëigende niveau. Stichting Cito deed onderzoek naar vakinhoudelijke belemmeringen en tijdsinvestering die van een leerling worden gevraagd om de inhoud eigen te maken. Met de resultaten uit het rapport Flexibel examineren willen we een bijdrage leveren aan de haalbaarheid van een flexibeler examensysteem in de toekomst.

Economie, natuurkunde, Nederlands, wiskunde en de moderne vreemde talen
Voor deze vakken onderzochten we de centrale examens van de afgelopen jaren, en vergeleken de syllabi met de eindtermen en met de eindexameneisen per niveau. Daarnaast vormden vakdocenten een oordeel over de extra tijd die van een leerling wordt gevraagd om een vak op een hoger niveau af te sluiten.

Het aandeel examenkandidaten dat een of meerdere vakken op hoger niveau afsluit is relatief klein:

Het aantal kandidaten dat examen doet op een hoger niveau neemt voorzichtig toe:

Bron DUO examenmonitor (2019)

Conclusies uit het rapport

Hoe hoger het niveau, hoe meer kennis en vaardigheden worden verwacht van de leerling door toename abstractie
Syllabi van enerzijds vmbo en anderzijds havo en vwo zijn niet op elkaar afgestemd
Buiten taalvakken, forse tijdsinvestering gevraagd van de leerling

Deelconclusies op vakniveau
Het rapport bevat uitgebreide analyses en deelconclusies op vakniveau voor economie, natuurkunde, Nederlands, wiskunde en de moderne vreemde talen.

Flexibel examineren

Met flexibel examineren bedoelen wij het afleggen van een centraal examen in een of meerdere vakken op een hoger niveau dan het eigen schoolniveau. Zoals een vmbo-gl/tl leerling die voor een of meerdere vakken een examen aflegt op havo-niveau.

Heeft een leerling examen afgelegd op een hoger niveau, dan wordt dat sinds 2018 op het diploma aangegeven. Haalt de leerling het niet, dan geldt de terugvaloptie. Dit betekent dat de leerling alsnog examen kan doen op het eigen niveau in het tweede tijdvak, met recht op herkansing. Dus leerlingen kunnen zonder consequenties proberen om op een hoger niveau examen te doen. Het vraagt wel een extra inspanning voor de school vanwege het aanpassen van het PTA (Programma van Toetsing en Afsluiting).

Tijd, syllabi, abstractie

Centraal examen doen op een hoger niveau vraagt met name een forse tijdsinvestering voor de vakken economie, natuurkunde en wiskunde, vanwege de behoorlijke toename in complexiteit. Ook de niet op elkaar afgestemde syllabi tussen vmbo en havo/vwo spelen daarbij een belangrijke rol. Dit komt doordat het vmbo-gt werkt in een context die aansluit bij de leefwereld van de leerling, terwijl bij havo en vwo de context (ook onderling) abstracter wordt.

Voorbeeld abstractietoename centraal examen
natuurkunde havo - vwo

Bij havo zijn meer punten te verdienen voor reproductieve en kwantitatieve vragen. Er wordt dus 'minder inzicht' verwacht en er wordt meer 'gerekend'.
Bij vwo is de verdeling kwalitatief-kwantitatief gelijkmatiger en worden meer kwalitatieve productievragen gesteld. Vwo'ers krijgen dus meer 'inzichtvragen' en 'leg-uit-vragen'.

Zie extra tijdsinvestering voor leerlingen in uren

Centraal examen doen op een hoger niveau binnen het vmbo is vanwege de beperkte extra tijd die van een leerling wordt gevraagd, goed te doen.
Overstap van vmbo-gl/tl naar havo en van havo naar vwo vraagt om een forse tijdinvestering vanwege toename complexiteit, en is daarmee bijna onhaalbaar.