Basisvaardigheden

Onderzoek naar basisvaardigheden in het voortgezet onderwijs 2024

In het najaar van 2024 voeren we - net als eerdere jaren - onderzoek uit naar de basisvaardigheden (taal, rekenen/wiskunde) in het voortgezet onderwijs op basis van het Cito Volgsysteem voortgezet onderwijs (CVVO) gegevens. De resultaten worden opgenomen in de brede kamerbrief over het Masterplan basisvaardigheden. 

Simmer en handiger meten

Onderzoek in coronatijd, ook van CitoLab, heeft laten zien dat leerlingen minder vaardig zijn geworden in de basisvaardigheden, zoals leesvaardigheid. En dat is een groot probleem. Zo is een vaardigheid als lezen voorwaardelijk voor het leren en het verwerven van kennis uit andere vakken. In een maatschappij en arbeidsmarkt waarin lezen en schrijven nog steeds zó belangrijk zijn, is daarom een hernieuwde focus op die oude basis noodzakelijk. Bij CitoLab werken we in 2023 - en daarvoor - aan diverse projecten die de basis centraal zetten. Daarin zoeken we bijvoorbeeld naar manieren om taal- en rekenvaardigheid slimmer en handiger te meten. En we zoeken wegen om de nieuwe basisvaardigheden burgerschap en digitale geletterdheid in beeld te brengen.

Ondanks alle inspanningen in de klas moet het onderwijs in basisvaardigheden opnieuw handen en voeten krijgen. En niet alleen vanwege de nieuwelingen: burgerschap en digitale geletterdheid. Ook de ‘golden oldies’ taal en rekenen hebben extra aandacht nodig.

Saskia Wools, bestuursvoorzitter Cito, in het CitoLab-werkprogramma 2023

Voorbereiding centrale leesexamens Nederlands

Mbo-studenten voorbereiden op de centrale leesexamens Nederlands is een flinke kluif. De onderlinge verschillen zijn groot en veel studenten hebben moeite om het gewenste 2F-niveau te bereiken. In het project 'Op Maat naar 2F' ontwikkelen we een tool die mbo-docenten ondersteunt. De tool is webbased en helpt docenten om in de voorbereidingsperiode relevante leestaken op maat te ontwerpen. De tool is voorzien van praktische handvatten en een set van 100 formatieve leestaken ter inspiratie. In dit driejarige project werken we samen met ITTA en ROC's De Friese Poort en Nijmegen.

Het is tof om voor docenten een tool te ontwikkelen waarmee ze met minder inspanning voor iedere student passend onderwijs kunnen geven.

Peiling digitale geletterdheid

Hoe staat het met de digitale vaardigheden van leerlingen in groep 8? En hoe meet je die eigenlijk? Voor de Peiling digitale geletterdheid ontwierpen we een innovatieve, levensechte, digitale toetsomgeving met vier modules. Daarin beantwoorden leerlingen niet zomaar wat vragen, maar laten ze concreet zien wat ze weten én kunnen. Zoals in Spacebook, een speciale social media-omgeving. Of in Spacetalk, een omgeving voor het maken van digitale presentaties.

Leerlingen communiceren tijdens de toets met Suzan, en hebben het gevoel dat ze haar helpen. Maar Suzan is gewoon een chatbot die leerlingen door de toets heen leidt.

Peilingsonderzoek rekenen - wiskunde

Voor de Inspectie van het Onderwijs - en samen met Universiteit Twente, KBA en Cito BV - werkt CitoLab aan Peil.Rekenen-Wiskunde. Het onderzoek toetst leerlingen uit groep 8 (basisonderwijs) en schoolverlaters (speciaal (basis)onderwijs) en verzamelt informatie over leerlingkenmerken, leerlingattituden, het onderwijsaanbod en hoe dit aanbod wordt vormgegeven op scholen. Speciaal voor de peiling ontwikkelden onze softwareontwikkelaars innovatieve opgaven om het domein ‘probleem oplossen’ te meten. We wilden namelijk dat de opgaven die niet alleen inzicht gaven in de leerlingantwoorden, maar ook in de manier waarop die antwoorden tot stand komen. De opgaven gebruiken nieuwe technieken waarmee alle tussenstappen van een rekenkundig probleem kunnen worden bijgehouden. Zo kunnen we bij CitoLab weer gericht onderzoek doen naar probleemoplossingsstrategieën. 

Een fijne conclusie was dat we met de komst van nieuwe technieken steeds beter toetsopgaven kunnen ontwikkelen die de te meten vaardigheid heel dicht benaderen. We zijn voor objectieve metingen steeds minder afhankelijk van standaard interacties, zoals meerkeuzevragen.

Democratisering van kritisch denken

Om onderwijsonderzoek en onderwijsvernieuwing aan elkaar te verbinden, faciliteerde NRO diverse werkplaatsen. Van medio 2020 tot 2023 werkte CitoLab mee in de mbo-werkplaats ‘Democratisering van Kritisch Denken’. Een uitdaging waar deze werkplaats voor stond, was hoe docenten en studenten zicht krijgen op de ontwikkeling van kritisch burgerschap. Hiervoor hebben we met docenten authentieke taken gemaakt, uitgeprobeerd en geëvalueerd. Ook onderzochten we hoe je met de resultaten gericht feedback kunt geven, waardoor studenten verder kunnen leren. Het project leverde een praktische en onderbouwde blauwdruk op om zelf dergelijke formatieve taken te ontwerpen.

In het mbo is behoefte aan (formatieve) toetstaken om inzicht te krijgen in de ontwikkeling van burgerschapscompetenties en - meer algemeen - complexe vaardigheden, zoals kritische denkvaardigheden, van studenten

Prototype-toets voor begrijpend lezen

In opdracht van het NRO werkten we mee aan het project 'Leesbegrip in Beeld'. Centraal stond het begrijpend lezen in het basisonderwijs. Want in de midden- en bovenbouw vinden leerlingen begrijpend lezen vaak saai. Daardoor is het voor leerkrachten een hele klus om de ontwikkeling van begrijpend lezen te stimuleren. Voor goed leesonderwijs moet je bovendien weten hóe leerlingen lezen. Maar begrijpend leestoetsen geven die informatie meestal niet. Toetsresultaten zijn soms lastig te duiden en onduidelijk is welke cognitieve processen worden gemeten. In 'Leesbegrip in Beeld' werkten we aan oplossingen.

Leesbegrip in beeld leverde een prototype toets op: een dynamic assessment om leesleertrajecten te plannen én evalueren.

Betere toetsopgaven voor leesvaardigheid

In 2020 deden we bij Cito op diverse manieren onderzoek naar leesvaardigheid. Bijvoorbeeld via het legostenenmodel. Onderzoeker Erik Roelofs ontwikkelde het model voor het ontwerp van toetsopgaven. Het accent in zijn onderzoek lag op leesvaardigheid. 

Welke handelingen vinden in iemands hoofd plaats om iets te kunnen? Om iets beter te kunnen? Voor lezen is dat behoorlijk complex.